Λίμνη Ιωαννίνων. Περιβαλλοντική εξυγίανση της περιοχής. Προτάσεις ενίσχυσης οικολογικού τουρισμού

Abstract

Η λίμνη των Ιωαννίνων, γνωστή και με το όνομα «Παμβώτιδα», βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Ελλάδας και καλύπτει ένα μικρό μέρος του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων. Γεωλογικές έρευνες στην περιοχή έδειξαν ότι η ηλικία της λίμνης ξεπερνά το 1 εκατομμύριο χρόνια και κατά το παρελθόν κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων (Καγκάλου,1990, σελ. 78). Στη μακραίωνη ιστορία της, ο άνθρωπος εμφανίζεται μόνο τις τελευταίες χιλιετίες, πριν 24.000-18.000 χρόνια. Γραπτές μαρτυρίες για την πόλη των Ιωαννίνων και τη λίμνη υπάρχουν για πιο πρόσφατες χρονολογικές περιόδους (527-528 μ.Χ.), από τον ιστορικό Προκόπιο (Δ.Ε.Λ.Ι. ,1995, σελ. 1). Η λίμνη υπήρξε ανέκαθεν πόλος έλξης για την ανθρώπινη κοινωνία, προσφέροντάς της τα απαραίτητα για τη διατροφή της και ένα σίγουρο καταφύγιο ενάντια στους εχθρούς και τις σκληρές συνθήκες των γύρω ορεινών όγκων. Η αρμονική συνύπαρξη πόλης και λίμνης διαταράχθηκε τα τελευταία χρόνια, λόγω της ανάπτυξης τόσο της πόλης των Ιωαννίνων, όσο και της ευρύτερης περιοχής. Μέχρι πριν 50 χρόνια, τα Ιωάννινα αποτελούσαν μια μικρή επαρχιακή πόλη, χτισμένη στις όχθες της λίμνης. Στα χρόνια που ακολούθησαν η πόλη επεκτάθηκε γρήγορα, συγκέντρωσε μεγάλο μέρος του πληθυσμού της περιοχής και έγινε ενιαία με τις γύρω κοινότητες. Η βιομηχανική και ιδιαίτερα η γεωργική παραγωγή αυξήθηκαν με γοργούς ρυθμούς, βελτιώνοντας το επίπεδο ζωής των κατοίκων της περιοχής. Η οικονομική και η γενικότερη ανάπτυξη της περιοχής είχε ως αποτέλεσμα το αντίστοιχο οικολογικό τίμημα. Λόγω των βραδύτερων ρυθμών ανάπτυξης της βιομηχανίας, σε σχέση με άλλες περιοχές, τα οικολογικά προβλήματα δεν παρουσιάζονται με την ίδια οξύτητα. Αντανακλώνται όμως με τη μεγαλύτερη ένταση στη λίμνη, που αποτελεί τον καθρέφτη της οικολογικής κατάστασης για την ευρύτερη περιοχή (Λάμπρου,1998, σελ .32). Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει από όλους αντιληπτή η υποβάθμιση της λίμνης, που εκφράστηκε με την ελάττωση της διαύγειας των νερών της, τη χαρακτηριστική οσμή, το θάνατο των ψαριών, τη μείωση των αλιευμάτων, την υπέρμετρη αύξηση της υδρόβιας βλάστησης, κ.ά. Η λίμνη σήμερα χαρακτηρίζεται ως ευτροφική, με προβλήματα ρύπανσης, που προέρχονται από την πόλη, αλλά και τις δραστηριότητες στη ευρύτερη περιοχή. Στο παρελθόν πραγματοποιήθηκαν πολλές παρεμβάσεις με καλές, αρχικά προθέσεις, μακροχρόνια όμως είχαν αρνητικές επιπτώσεις στο οικοσύστημα της λίμνης. Έτσι, παρεμβάσεις όπως , η αποξήρανση της Λαψίστας, οι παραλιακοί δρόμοι, τα τοιχάκια (λειτουργούσαν σαν υδατοφράγματα, τα οποία έφραζαν κάποιες πηγές και εμπόδιζαν την εισροή καθαρού νερού στη λίμνη), τα μπαζώματα για τη διαμόρφωση χώρων κοινής ωφέλειας (γήπεδα, πλατείες) συνέβαλαν μακροχρόνια στην αλλαγή της φυσικής παραλίας, τη μείωση της έκτασης της λίμνης και του συνολικού όγκου του νερού της και τον περιορισμό της δυνατότητας καθαρισμού της. Κυρίως όμως άλλαξαν την αντίληψη και την εικόνα της κοινωνίας απέναντι στη λίμνη. Η παρούσα μελέτη περιλαμβάνει μια λεπτομερή περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης της λίμνης των Ιωαννίνων. Περιγράφονται τα στάδια της βιολογικής της εξέλιξης και τα φυσικά της χαρακτηριστικά. Ακολουθεί ένα κεφάλαιο για τη λίμνη Λαψίστα, την αποξήρανσή της, καθώς και τις επιπτώσεις της αποξήρανσης στο οικοσύστημα της λίμνης Παμβώτιδας, και περιγραφή του λιμναίου οικοσυστήματος, όπως αυτό είναι σήμερα. Στη συνέχεια αναφέρονται οι υφιστάμενες χρήσεις της λίμνης, οι τρόποι με τους οποίους ρυπαίνεται και οι επιπτώσεις της ρύπανσης στο οικοσύστημα. (Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η λίμνη των Ιωαννίνων, είναι η μείωση της στάθμης των νερών της αλλά κ το έντονο πρόβλημα του ευτροφισμού). Συνεχίζοντας, αξίζει να ειπωθεί ότι η περιοχή μελέτης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα περιοχής, η οποία μπορεί να φιλοξενήσει τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού και ειδικότερα τον οικοτουρισμό, καθώς και τον περιπατητικό, τον εκπαιδευτικό και τον θρησκευτικό τουρισμό. Οι κυριότερες προτάσεις σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη των παραπάνω μορφών τουρισμού στην περιοχή μελέτης είναι οι ακόλουθες: • Προώθηση των πολιτικών ελέγχου της τοπικής τουριστικής ανάπτυξης με ιδιαίτερη σημασία στην προστασία του περιβάλλοντος, του πολιτισμού, της ιστορίας και της τοπικής παράδοσης. Απώτερος σκοπός θα πρέπει να είναι η ενταγμένη λειτουργικά ανάπτυξη στην τοπική παραγωγική δομή. • Προσπάθεια λειτουργικής διασύνδεσης των εναλλακτικών μορφών μεταξύ τους,ούτως ώστε να αποτελέσουν ένα συγκροτημένο τουριστικό προϊόν με αυτοτελή χαρακτηριστικά. Στο σημείο αυτό διευκρινίζεται ότι επιδιώκεται να ξεπεραστεί η επικρατούσα αντίληψη ότι "κάθε εναλλακτικό στοιχείο είναι και απαραίτητα κατάλληλο για την ανάπτυξη μιας περιοχής". • Συστηματική προβολή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και των πλεονεκτημάτων της περιοχής, μέσω των διαφόρων προγραμμάτων Marketing, ως βασικού τουριστικού προορισμού με ειδικούς και εναλλακτικούς πόρους υποδομών και υπηρεσιών. Δίνονται κάποιες πληροφορίες για το νεοσυσταθέντα Φορέα, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση της λίμνης. Ωστόσο, η περίοδος δραστηριοποίησης του Φορέα είναι πολύ σύντομη, γι’ αυτό και οι πληροφορίες για αυτόν δεν είναι επαρκείς. Ο Φορέας Διαχείρισης της Λίμνης Παμβώτιδας έχει ως βασικό του σκοπό τη διαφύλαξη της φυσικού οικοσυστήματος, καθώς και την αποκατάσταση και τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας της Παμβώτιδας με την παράλληλη ανάπτυξη των δραστηριοτήτων που εναρμονίζονται με το φυσικό περιβάλλον. Έτσι λοιπόν Ο Φορέας Διαχείρισης της Λίμνης Παμβώτιδας αποτελεί ίσως το μοναδικό θεσμοθετημένο όργανο, το οποίο μπορεί δυνάμει να συμβάλλει στην αξιοβίωτηολοκληρωμένη ανάπτυξη του Δήμου Παμβώτιδος και του λεκανοπέδιου Ιωαννίνων κατ’επέκταση. Για το λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητη και επιτακτική η στήριξη του Φορέα Διαχείρισης, τόσο από το κοινό, όσο και από τους τοπικούς αναπτυξιακούς φορείς και αρχές, οι οποίες εμπλέκονται σε θέματα σχετικά με την προστασία της λίμνης Παμβώτιδας και την ανάπτυξη του Λεκανοπεδίου Ιωαννίνων.