Αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου στη Ρόδο. Το παράδειγμα της έπαυλης Cerare Maria de Vecchi, στον Προφήτη Ηλία Δήμου Καμείρου

Abstract

Το τέλος του 19ου και οι αρχές του 20ου σηματοδότησαν την στροφή της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής από τα οπισθοδρομικά κλασικιστικά πρότυπα, με τα πρωτοποριακά κινήματα της Art Nouveau αρχικά και του Μοντερνισμού στη συνέχεια. Καθένα από τα κινήματα αυτά έχοντας άλλοτε κοινή και άλλοτε διαφορετική αφετηρία παρήγαγαν νέες αισθητικές προσεγγίσεις και δομικές λύσεις που άφησαν βαθύ το αποτύπωμα τους στην ταυτότητα της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής. Η μεγάλη αυτή οικοδομική δραστηριότητα, γρήγορα λαμβάνει το χαρακτήρα της απουσίας συστηματικού σχεδιασμού και ελλιπούς μέριμνας για την λειτουργικότητα και την οργανική σύνδεση χρηστικών και καλλιτεχνικών αναγκών. Κατά την πρώτη χρονική περίοδο της ιταλικής κατοχής της Δωδεκανήσου (1912-1923) λαμβάνει χώρα η στρατιωτική διοίκηση των νησιών με παρεμβάσεις δυνάμεων κατοχής. Τότε συντονίστηκαν οι πρώτες επεμβάσεις ανάδειξης της ιπποτικής αρχιτεκτονικής με την αποκατάσταση συγκεκριμένων μνημείων της μεσαιωνικής πόλης Στην επόμενη περίοδο της ιταλικής κατοχής στη Δωδεκάνησο (1923-36), μπαίνει στην ουσία σε εφαρμογή το σχέδιο κατασκευής της ιταλικής Ρόδου. Στόχος τους είναι η αποδυνάμωση του ελληνικού στοιχείου και η αναδειξη του λατινικού-ιπποτικού χαρακτήρα της πόλης, με σκοπό να γίνει ένας τουριστικός προορισμός αλλά και πολιτιστικό κέντρο. Κατά το τελευταίο χρονικό διάστημα της ιταλικής κατοχής της Δωδεκανήσου (1936-1947), οι πολιτικές κατευθύνσεις της Διοίκησης επηρεάζουν αποφασιστικά τη διαχείριση των μνημείων και το σχεδιασμό του χώρου της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου. ART NOUVEAU χαρακτηριστικά της κατηγορίας αυτής αποτελούν τα αραβουργικά-ανατολίτικα και γοτθικά στοιχεία καθώς και οι διακοσμήσεις με φυτικά και ζωικά μοτίβα. Επίσης απλοποιούνται οι όγκοι των κτιρίων και κυριαρχούν τα παραδοσιακά στοιχεία. ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ χαρακτηριστικά του κινήματος του μοντερνισμού είναι οι απλές, καθαρές, ψυχρά ακριβείς οπτικές αρχιτεκτονικές μορφές. Ο κυβισμός και οι λιτοί αυστηροί όγκοι αποτελούν βασικό γνώρισμα των κατασκευών. ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ χαρακτηριστικά του ρομαντισμού είναι τα έντονα ρομαντικά στοιχεία που συναντιούνται σε κτίρια της Ευρώπης και που οι Ιταλοί χρησιμοποίησαν σε δικές τους κατασκευές προσαρμόζοντας κτίρια και φυσικό περιβάλλον στο ρομαντικό ύφος. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Οι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί που χρησιμοποιήθηκαν από τους Ιταλούς διακρίνονται σε ποικίλες κατηγορίες: • Στον εκλεκτικισμό , με αναγεννησιακά στοιχεία και θέματα μπαρόκ • Στο μίγμα «ανατολίτικων & αραβουργικών» στοιχείων με κύρια γνωρίσματά τους τρούλους, τους ‘κυματισμούς’ στους τοίχους και τα παραπέτια • Στο συνδυασμό των δύο προηγούμενων ρυθμών και τη δημιουργίαιδιαίτερης μορφολογικής έκφρασης με «αραβουργικο-μεσογειακά» χαρακτηριστικά και θεματική του ιταλικού εκλεκτικισμού • Στο φασιστικό στιλ που διακρίνεται για τον κυβικό όγκο του, τις αυστηρές γραμμές των όψεων και την γενικότερη επιβολή τους στον περιβάλλοντα χώρο. Α) ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ART NOUVEAU Δύο από τα αντιπροσωπευτικά κτίρια της κατηγορίας αυτής είναι: • ΙΤΑΛΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΗΡΙΟ (κτίριο Νομαρχίας) Εδώ ο αρχιτέκτονας προσπαθεί να συνδυάσει την παράδοση της ανατολής και του Βυζαντίου με γοτθικά και αναγεννησιακά στοιχεία. Το κτίριο λόγω της θέσης του έχει δύο κύριες όψεις. Μία προς τη θάλασσα όπου υπάρχουν αναγεννησιακές επιρροές με επένδυση από κόκκινη πέτρα, και μία προς την πόλη με διακόσμηση από ατόφια πέτρινη τοιχοποιία (βενετικό μπαρόκ). Η κατασκευή του είναι από λιθοδομή και οπλισμένο σκυρόδεμα. • ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΠΗΓΩΝ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ Ο αρχιτέκτονας κάνει μορφολογικές αναφορές στη Βυζαντινή και μουσουλμανική παράδοση αλλά και την κλασσική ελληνική αρχαιότητα. Οι εγκαταστάσεις συνδέονται με υπέροχα βοτσαλωτά μονοπάτια. Τοποθετήθηκαν αμφιθεατρικά και η σύνδεσή τους έγινε με κεκλιμένα επίπεδα και σκάλες. Είναι κατασκευασμένες από λιθοδομή και κατά ένα μεγάλο ποσοστό από οπλισμένο σκυρόδεμα. Β) ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ Υπάρχουν πολλά κτίρια στη πόλη της Ρόδου που ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία. Μερικά από αυτά είναι: • PALLAZZO CITTORIO (Δημαρχείο) Το κτίριο χαρακτηρίζεται από εκλεκτικιστικές μορφές αρχιτεκτονικής με συμμετρικά διατεταγμένα ανοίγματα στο ισόγειο και στον όροφοι, με διακοσμητικές κορνίζες από πέτρα (finta pietra). Είναι διώροφο με προεξέχοντα όγκο που περιλαμβάνει τις τρεις κάμαρες εισόδου και συνεχές γείσο. Η κατασκευή του είναι από λιθοδομή και οπλισμένο σκυρόδεμα, ενώ έχει σχεδιαστεί με συμμετρία. • ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΤΩΝ ΡΟΔΩΝ Είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά και γνωστά κτίρια του νησιού. Στην αρχική του μορφή το κτίριο είχε έντονο εκλεκτικιστικό χαρακτήρα με ανατολίζουσες αλλά και δυτικές μορφολογικές αναφορές. Κατά την επιβολή του φασισμού στην Ιταλία, η αρχιτεκτονική εκφράζεται μέσα από μνημειακά, συμμετρικά και επιβλητικά δημόσια κτίρια. Έτσι και το ξενοδοχείο των Ρόδων έχασε τα ‘αραβουργήματα’, τα οξύκορφα τόξα μετατράπηκαν σε προεξοχές και επενδύθηκε στην όψη του με πωρόλιθο. Είναι κατασκευασμένο από λιθοδομή και οπλισμένο σκυρόδεμα. Γ) ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΥ Οι Ιταλοί προσπάθησαν να δώσουν στα κτίρια ένα αρχιτεκτονικό στιλ της βόρειας Ευρώπης. Οι αρχιτέκτονες θέλησαν να εκμεταλλευτούν το τοπίο και προσπάθησαν να προάγουν το στοιχείο του ρομαντισμού που κυριαρχούσε στην κεντρική Ευρώπη. Ξύλινα διακοσμητικά στοιχεία στολίζουν τις όψεις, κυλινδρικά γωνιακά μπαλκόνια με οξυκόρυφη στέγη και προστατευμένα με τζαμαρία και εμφανή λιθοδομή είναι τα στοιχεία του κινήματος αυτού. Αξιόλογο παράδειγμα είναι η έπαυλη Casare Maria de Vecchi. ΕΠΑΥΛΗ CESARE MARIA DE VECCHI Η έπαυλη του De Vecchi όπως και τα άλλα κτίρια του συγκροτήματος είναι ξεκάθαρο ότι παραπέμπουν στη μορφολογία των εξοχικών κατοικιών της Βόρειας Ιταλίας. Το κτίριο κατασκευάστηκε το 1932 σύμφωνα με την ιταλική αρχιτεκτονική του μεσοπολέμου και έντονα ρομαντικά στοιχεία ενώ χρησιμοποιήθηκε για εξοχική κατοικία του δεύτερου κατά σειρά διοικητή Cesare Maria De Vecchi. Η κατασκευή του αποτελείται από φέροντα οργανισμό με λιθοδομή και στεγάζεται με πλάκα οπλισμένου σκυροδέματος. Τα μπαλκόνια έχουν ξύλινα διακοσμημένα κάγκελα. Υποστυλώματα δεν υπάρχουν καθώς οι τοίχοι είναι φέροντες. Οι φθορές επικεντρώνονται κυρίως στα διακοσμητικά στοιχεία της πρόσοψης και στο εσωτερικό του κτιρίου, καθώς και σε τμήματα των επιχρισμάτων. οι εργασίες για την ασφαλή αποκατάσταση της στατικότητας διακρίνονται σε: Τοπικές επισκευές ρωγμών με εποξειδικά υλικά. Σε επιφανειακές επενδύσεις με αναληπτικούς μανδύες. Σε τμηματικές ανακατασκευές όπου καθίσταται αδύνατη η διατήρηση των κατασκευών. Λόγο της φυσικής ομορφιάς του τοπίου και των ρομαντικών στοιχείων του κτιρίου αποφασίσαμε η νέα χρήση της έπαυλης De Vecchi να είναι ξενώνας πολυτελείας και εστιατόριο. για την καλύτερη χρήση των χώρων ώστε να χρησιμοποιηθούν ως ξενώνες και εστιατόριο προτείνουμε κάποιες επεμβάσεις μόνο στο εσωτερικό του κτιρίου μικρής κλίμακας. Εξωτερικά το κτίριο θα παραμείνει ίδιο διατηρώντας τον ρομαντικό του χαρακτήρα.