Ο πόλεμος ως παράγοντας διαμόρφωσης του δομημένου χώρου

Abstract

Σημαντικό στοιχείο της κουλτούρας κάθε πολιτισμού είναι ο τρόπος και ο λόγος που δομεί τις πόλεις του. Η έκφραση των δομών στο χώρο εξαρτήθηκε σημαντικά εκτός άλλων και από τον φόβο της κατάκτησης και της εξολόθρευσης. Καθώς όμως η ανθρωπότητα πέρασε από την πρώτη μορφή βίαιων εχθροπραξιών στο οργανωμένο πόλεμο, η τεχνολογία εξελίχτηκε, οι κοινωνίες άλλαξαν και ο δομημένος χώρος υπήρξε πεδίο στρατηγικής έκφρασης. Η μελέτη επικεντρώνετε στην ιστορία των πόλεων σε διάφορα μήκη και πλάτη του πλανήτη από την προϊστορία έως την σύγχρονη εποχή. Κάθε πολιτισμός και κάθε εποχή προσθέτουν το δικό του ξεχωριστό στοιχείο στην έρευνα η οποία γίνεται με γνώμονα τον τρόπο διαμόρφωσης του πολεοδομικού ιστού υπό την απειλή του πολέμου. Η συγκεκριμένη εργασία επιχειρεί να εξετάσει δηλαδή, το πώς οι οχυρώσεις, οι κοινωνικοί διαχωρισμοί και τα πολεοδομικά κατασκευάσματα εξυπηρετούσαν την στρατηγική άμυνα και πως αυτή με τη σειρά της επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει τις εξελίξεις. Δεν παραβλέπεται φυσικά πως κάθε εποχή αντιλήφθηκε τη βία του πολέμου διαφορετικά. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας αναλύεται η οργάνωση των πρώτων πόλεων-κρατών. Οι τάφροι τα βαριά οχυρά οριοθετούν και προστατεύουν τις κοινωνίες και η στρατηγική εδαφικής άμυνας αρχίζει να φαίνεται στα σχέδια των πόλεων. Η τοποθεσία τους, οι φάσεις ανάπτυξης τους, οι λειτουργίες και η πολεοδομία τους μαρτυρούν στρατηγικές άμεσα συνδεδεμένες με τον πόλεμο. Πιθανών βέβαια, η έννοια της λέξης πόλη να μην είναι τόσο ξεκάθαρη κατά την προϊστορική εποχή και αυτό γιατί τόσο τα οικονομικά, θρησκευτικά, κοινωνικά όσο και τα ιδεολογικά και πολιτισμικά κριτήρια της συνύπαρξης των ανθρώπων δεν ήταν παντού ίδια. Σίγουρα πάντως η πόλη περιγράφει έναν οικισμό μονίμου χαρακτήρα, δομημένου έτσι ώστε να εξυπηρετεί τη συλλογική ζωή. Επίσης ο όρος πόλη- κράτος χρησιμοποιείται ως αναφορά για κάθε κοινωνική ομάδα που έχει πετύχει μεγάλο βαθμό ανεξαρτησίας, καθαρή πολιτισμική ταυτότητα και τα όρια της είναι σαφή . Στη συνέχεια εξετάζονται οι αλλαγές που ήρθαν με την επεκτατική πολική. Οι μεγάλες αυτοκρατορίες σπάνε τα τοπικά όρια των πόλεων και ορίζουν νέα σύνορα. Μελετώντας τις στρατηγικές της εδαφικής άμυνας παρατηρείται πως η ιδέα μιας πιο συγκεκριμένης χωροταξικής οργάνωσης, πολεοδομικής εξέλιξης και καινοτόμων στρατηγικών μεθόδων καθόρισαν σημαντικά την ευημερία των αυτοκρατοριών και την διαμόρφωση του χώρου τους. Στο τρίτο κεφάλαιο προσεγγίζονται οι πόλεις που άκμασαν το 14ο -17ο αιώνα. Εκείνη την εποχή στην Κίνα, η πόλη του Πεκίνου ολοκληρώνεται λαμβάνοντας το τίτλο της πρωτεύουσας και έχοντας έναν άρτιο πολεοδομικό ιστό που φέρει τη σφραγίδα της κλασσικής κινέζικης αρχιτεκτονικής. Στον αντίποδα του γεωπολιτικού χάρτη η Ευρώπη εκείνη την περίοδο βγαίνει από τα μαύρα χρόνια του μεσαίωνα.Ταυτόχρονα με εφαλτήριο την πυρίτιδα δίνει μια νέα μορφή στην οχυρωματική διάταξη και κατ’ επέκταση στον πολεοδομικό ιστό . Τέλος η ιστορική αναδρομή μας φτάνει όλο και πιο κοντά στο σήμερα. Στην εποχή που τα βαριά οχυρά και τα ψηλά προπύργια δεν έχουν καμιά σημασία μιας και ο πόλεμος αλλάζει μορφή. Θεμελιώδεις ανακατατάξεις στην μορφή των κοινωνιών και νέοι όροι στην ανάπτυξη των πόλεων ενισχύουν τις κοινωνικές ανισότητες .Φανερώνονται άμεσες αλλά και έμμεσες πολιτικές στρατηγικές οι οποίες εκφράζονται μέσω της επιστήμης της πολεοδομίας και διαμορφώνουν τον δομημένο χώρο όπως τις εξυπηρετεί. Η αδιάκοπη πάλη των τάξεων οδηγεί στον ταξικό ‘’πόλεμο’’ και δεν είναι οι στρατιωτικές εκστρατείες και τα όπλα αυτά που τον ορίζουν αλλά οι αντιδράσεις, οι εξεγέρσεις και οι επαναστάσεις. Είναι γεγονός πώς τα πολεοδομικά κατασκευάσματα αποτελούσαν και αποτελούν το κέλυφος των κοινωνιών, ανεξαρτήτου εποχής. Ένα κέλυφος που σχεδιάστηκε άλλοτε για να υπερασπίζει το χώρο από τις στρατηγικές πολέμου και άλλοτε για να τις εξυπηρετεί.